Rutte in Nieuwsuur: een voorbeeld van oude bestuurscultuur?
De Toeslagenaffaire bepaalt al maanden de politieke agenda in Den Haag én in de media. Maar daags nadat Tweede Kamerleden urenlang met gedupeerde ouders spraken, lijkt iedereen toch meer bezig met het Rutte-interview, waarin hij juist de nadelige effecten van die affaire van zich af probeerde te schudden. Toeval of niet?
Het interview met de demissionair premier VVD-leider bracht weliswaar niet de beloofde radicale ideeën, maar het lijkt wel goed getimed. Er was over die timing wel wat te doen. Voorafgaand was er kritiek uit de Tweede Kamer dat dit interview nog geen twee dagen voor het debat over het eindverslag van de informateur was – in dat debat zouden radicale ideeën voor een nieuwe bestuurscultuur toch ook aan bod kunnen komen? Rutte reageerde dat het toch niet gek is dat een partijleider publiek zijn ideeën kon uiten en dat een Kamerdebat daar niet dé plek voor hoeft te zijn. Hier kan je hem alleen maar gelijk in geven. Je kan je echter wel afvragen of het nu gekozen platform wel geschikt was – de boodschap lijkt volgens de commentaren in elk geval niet heel duidelijk overgekomen. Bovendien leken zowel de uitstekende interviewster Tweebeke als Rutte regelmatig haast te hebben. De tijd in zo’n interview bij Nieuwsuur lijkt ook te kort om écht rekenschap te geven over de bestuurscultuur van de afgelopen tien jaar, de eigen rol van de premier erin en om bovendien een doorblik te geven hoe het voortaan beter kan.
Waarom koos Rutte dan toch voor een interview bij Nieuwsuur met een interviewster die een gevierde reputatie heeft als zeer kundig én kritisch? Is het juist daarom, zodat Rutte aangeeft niet weg te lopen voor zijn verantwoordelijkheid en niet bang is voor kritische vragen? Het kan, maar zijn voorbereiding – eerst aankondigen dat je met radicale ideeën komt, terwijl je in het gesprek ingestudeerd stuurt op terugblikken – duidt daar niet op. Zouden er ook andere redenen kunnen zijn om het korte format van Nieuwsuur te verkiezen boven bijvoorbeeld langere zendtijd bij een late-night show, een apart interview buiten bestaande televisieprogramma-formats om of een zaaltje in Nieuwspoort?
Het is op zijn minst opvallend dat het interview was ingepland op de avond van een rondetafelgesprek van de Tweede Kamer met ouders die slachtoffer werden in de toeslagenaffaire. De gedupeerde ouders zouden hun verhaal doen in de Kamer en van tevoren had je kunnen zien aankomen dat actualiteitenprogramma’s gisterenavond voldoende aandacht zouden hebben voor de vreselijke, beschamende, brisante, onbetamelijke en schokkende zaken die daarin zouden worden besproken. Het is niet anders dan logisch dat Mark Rutte, die toch probeert af te komen van de kleverige gevolgen van die affaire aan zijn persoon, graag een afleiding hiervan wilde organiseren. De Hoorzitting van de gedupeerde ouders stond gepland van 16.30 tot 20.45u. Het zou dus zo’n drie kwartier voor de Nieuwsuur uitzending eindigen. Door met spannende (radicale) aankondigingen het Haagse politieke journaille naar Nieuwsuur te lokken en tijd en ruimte in programma’s en krantenpagina’s te laten reserveren werd op zijn minst de aandacht van die hoorzitting afgeleid. Een dag later bleek er dan ook weinig aandacht in de media voor deze hoorzitting. Dat terwijl er toch wat interessante zaken aan bod kwamen, zoals hoe aangekeken wordt over de persoonlijke zaakbehandelaar en het vraagstuk of het dossier wel of niet bij de Belastingdienst weggehaald zou moeten worden. In de ‘oude bestuurscultuur’ lijkt het goed te passen om een afweging te maken tussen de nadelen van de duur van het interview en de afleidingsvoordelen die de timing van het interview heeft. Het is niet gek om te denken dat de keuze voor Nieuwsuur minstens deels het gevolg van zo’n afweging is.
Daar komt bij dat Rutte in het interview zelf actief leek weg te sturen van vragen over de beloofde radicale ideeën. De plannen die hij vluchtig wel noemde verrasten weinigen. De koppen in de kranten gingen daarom meer over het sms-contact dat Rutte had met Omtzigt. Het lijkt een zorgvuldig gedropt feitje, waarvan Rutte mocht verwachten dat het die krantenkoppen wel zou halen. Omtzigt reageerde met een Tweet: het sms-contact startte met een berichtje van Rutte een dag voor het interview. Het wekt de indruk dat het vooral bedoeld was om in het interview te kunnen noemen dat hij contact heeft met Omtzigt en dat manager Rutte er voor zal zorgen dat alles wel goed zal komen. Het interview dat werd aangekondigd met radicale ideeën over een nieuwe bestuurscultuur lijkt zo meer een voorbeeld te zijn van de oude bestuurscultuur waarvan iedereen roept dat we ervan af willen.