Stemmen zonder achterdeurtje

Net als in 2017 is er deze verkiezingsperiode een groot onderwerp dat voor iedereen voelbaar is, maar speelt het nauwelijks een rol in de verkiezingsstrijd. Toen was dat het klimaat, nu is digitalisering het onderwerp waarover politiek debat uitblijft. En dat is jammer, want het is super actueel en de verschillen tussen partijen zijn groot. Zelfs over de hele actuele onderwerpen, met brede maatschappelijke aandacht wordt niet gesproken.

In vorige verkiezingen ging het over hypotheekrenteaftrek, immigratie, normen en waarden of economie. Belangrijke onderwerpen met grote politieke verschillen tussen partijen. Maar zelden kwamen die onderwerpen in de aanloop naar verkiezingen zo manifest en schrijnend in beeld als digitalisering nu. Denk aan voorbeelden als de datalekken bij de GGD in januari en februari, aan de gijzelsoftware die gemeente Hof van Twente plat legde, het binnenvallen van een Europees geheim defensieoverleg via een videoverbinding door RTL-journalist Daniël Verlaan en het rapport ‘Ongekend onrecht’ over de toeslagenaffaire.

Je zou kunnen zeggen: dat was allemaal te laat. De onderwerpen van de grote verkiezingsdebatten worden in de regel al vele maanden van tevoren uit onderhandeld tussen politieke partijen en de organisaties van de debatten. Maar ook maanden geleden was er al alle aanleiding om over digitale onderwerpen een écht politiek gesprek te hebben. Denk bijvoorbeeld aan de SyRi wetgeving die door de Kamer was aangenomen, maar in februari 2020 door de rechter werd verworpen. Of aan de onduidelijkheid over beslisregels (over tweede nationaliteit) in de toeslagenaffaire die al in juli 2020, ver voor de ondervragingscommissie, was vastgesteld door de Autoriteit Persoonsgegevens. Wat te denken van de moeizame manier waarop in het voorjaar en zomer 2020 werd gewerkt aan de corona-app? Allemaal onderwerpen waaruit blijkt dat onze overheid nog wel eens worstelt met digitale onderwerpen. De Tweede Kamer sluit haar ogen daar overigens niet voor. In mei 2020 concludeerde de Tijdelijke Commissie Digitale Toekomst van de Kamer in haar eindrapport dat de Kamer zelf onvoldoende kennis en begrip had van digitale zaken om haar werk goed te kunnen doen.

Je kan je daarom afvragen of de reden dat digitalisering geen onderwerp is in verkiezingstijd, is dat partijen er te weinig van vinden. Hoewel het zeer de vraag is of de kennis over digitalisering wel breed genoeg verspreid is in politiek Den Haag, is het echter niet zo dat partijen geen mening hebben over digitale onderwerpen. In de verkiezingsprogramma’s staan talloze digitale plannen en meningen. Zo pleiten verschillende partijen voor mee regie op het gebied van digitalisering. D66, Volt en SGP pleiten daarbij voor een ministerie van digitale zaken, terwijl de SP het houdt op een adviserende commissie en de VVD pleit voor ‘coördinatie binnen het kabinet over digitale onderwerpen’. Ook algoritmes worden besproken. GroenLinks bepleit dat de overheid geen algoritmes voor gedragsvoorspelling en besluitvorming mag gebruiken voordat daar een duidelijk wettelijk kader voor is. Onder andere Denk! wil een verbod op discriminerende algoritmes en ChristenUnie pleit voor een algoritme keurmerk. En ook allerlei andere digitale onderwerpen komen aan bod. CDA wil een Europese aanpak van Google, Facebook en Amazon, terwijl Ja21 het belangrijk vindt dat de digitale infrastructuur nationaal bezit is. FvD vindt dat big tech-platformen geen uitingen mogen verwijderen die niet wettelijk strafbaar zijn. PvdA wil weer digitaal kunnen stemmen, terwijl de Partij voor de Dieren juist wil dat overheidscommunicatie per post mogelijk blijft. Afgezien van de PVV en Code Oranje hebben alle partijen die kans maken op een zetel hun mening over tal van digitale onderwerpen zorgvuldig geformuleerd in hun programma’s. Er is écht iets om over te debatteren.

Sterker nog, er spelen juist nú hele actuele onderwerpen waar de meningen tussen partijen extreem over verschillen. Zo werd vorige week bekend dat Minister Grapperhaus nog steeds bezig is met een wetsvoorstel waarin aanbieders van communicatie die gebruik maakt van end-to-end encryptie (zoals bijvoorbeeld Whatsapp) worden verplicht om een ‘achterdeurtje’ in te bouwen voor politie en justitie. Dit ondanks dat de Tweede Kamer zich eerder uitsprak voor het behoud van sterke encryptie. VVD en CDA zijn onder de partijen die vanuit het oogpunt van ‘law and order’ voor zo’n achterdeurtje zouden zijn. Een groot aantal andere politieke partijen aan alle kanten van het politieke spectrum zijn echter faliekant tegen. Ze wijzen erop dat als er een achterdeurtje voor de overheid is, die ook gebruikt kan worden door een goede hacker. Een enorme coalitie tegen het inperken van encryptie doet een oproep, onder hen organisaties als Amnesty International en Bits of Freedom, brancheverenigingen van internetbedrijven, beveiligingsbedrijven en ook de grote technologiebedrijven zelf. Het lijkt een uitstekend voorbeeld waarin er politiek kristalheldere verschillen tussen politieke partijen zijn. Maar niet van elke partij is helemaal duidelijk hoe ze op dit moment precies tegen dit specifieke onderwerp aankijken. Encryptie is in de meeste verkiezingsprogramma’s niet specifiek benoemd – natuurlijk kan niet álles specifiek benoemd worden in elk programma. Het is dan ook bij uitstek een onderwerp dat zich ervoor leent om in een verkiezingscampagne voor te leggen aan kandidaten en hen te vragen hoe ze er in de nieuwe Kamer mee om zullen gaan. Maar toch lijkt het onderwerp geen kans te maken op aandacht in deze verkiezingsstrijd.

Het is ontzettend jammer dat een onderwerp waarvan zó duidelijk is dat het snel na de installatie van nieuwe Kamerleden op 31 maart op de agenda van de Kamer komt, toch geen aandacht krijgt van de politici die nu om onze stem vragen. Helaas blijken de debatten en praatprogramma’s geen podium te bieden om deze verschillen aan de kiezers te tonen. Het enige dat wij als kiezers kunnen doen is de stemhistorie uit 2016 erbij te pakken en op basis van andere passages in de verkiezingsprogramma’s gokken wat het standpunt van de verschillende partijen zal zijn…